Książka P. Seewalda: ''Benedykt XVI - ostatnie rozmowy''

Wielkie zainteresowanie książką-wywiadem z Benedyktem XVI. Premiera we wrześniu

Na całym świecie z napięciem oczekiwana jest nowa książka-wywiad niemieckiego dziennikarza Petera Seewalda z papieżem seniorem Benedyktem XVI. Książka zatytułowana „Benedykt XVI – ostatnie rozmowy” ukaże się we wrześniu jednocześnie w kilku językach. Jej wydanie niemieckie zaprezentują 12 września w Monachium Seewald i prefekt Domu Papieskiego, arcybiskup Georg Gänswein.

W swoim obecnym miejscu zamieszkania – byłym klasztorze na terenie Ogrodów Watykańskich – żyjący „w świecie, ale z dala” papież senior, szczerze rozmawia z Seewaldem o różnych, niekiedy kontrowersyjnych sprawach. Wśród nich portal „Aleteia” wymienia np. aferę Vatileaks dotyczącą przecieków poufnych informacji z apartamentu papieskiego, a także korupcję i skandale w Watykanie, istnienie „lobby homoseksualnego” w Watykanie i jego rozbicie oraz problemy związane z molestowaniem seksualnym dokonywanym przez duchownych Kościoła katolickiego.

Jednocześnie „papa emeritus” dokonuje też pewnej samokrytyki odnosząc się do kontrowersyjnej oceny jego pontyfikatu. Przyznał, że musiał zrozumieć, iż ogromne zadanie reformy papiestwa, a zwłaszcza Watykanu, dalece przerasta jego siły.

Ale „Benedykt XVI – ostatnie rozmowy”, to także autobiografia, informuje „Aleteia”. Joseph Ratzinger rozpoczyna swoją opowieść od dzieciństwa w Niemczech pod panowaniem Hitlera i wspomina, że pod presją musiał wstąpić w szeregi Hitlerjugend. Mówi też o odkryciu powołania kapłańskiego i o uwięzieniu w obozie amerykańskim koło Ulm pod koniec II wojny światowej.

Papież senior wraca do swych osiągnięć i rozczarowań w karierze uniwersyteckiej, o swych publikacjach, które uczyniły z niego „znawcę” Vaticanum II. Wspomina też czas, gdy był arcybiskupem Monachium.

Benedykt XVI mówi też o silnej więzi, jaka łączyła go z Janem Pawłem II, którego często prosił o zwolnienie z obowiązków, ale Papież Polak zawsze odmawiał, gdyż chciał go mieć przy sobie do końca. W książce znalazły się również rozważania na temat śmierci oraz wyznanie, że rozmówca Seewalda czuje się słaby w jej obliczu. Benedykt mówi, jak się do niej przygotowuje.

Podobnie jak wcześniejsze książki Seewalda (dwie w latach 1996 i 2000, gdy Joseph Ratzinger był kardynałem oraz w 2010 r., już po wyborze na papieża), również i ta stanowi zapis wielogodzinnych rozmów niemieckiego hierarchy ze swym rodakiem-dziennikarzem. Według „Aletei”, obszerną informację o książce oraz jej fragmenty zamieści włoski dziennik „Corriere della Sera”. Włoska edycja książki zatytułowana „„Benedetto XVI. Ultime conversazioni” (Benedykt XVI. Ostatnie rozmowy), ukaże się również w połowie września nakładem wydawnictwa Garzanti w Mediolanie.

Papież senior obchodził w kwietniu 89. urodziny, a w czerwcu – 65. rocznicę święceń kapłańskich. Po raz ostatni wypowiedział się publicznie 28 czerwca, dziękując za zorganizowanie uroczystości na jego cześć w watykańskiej Sala Clementina. W uroczystości uczestniczył także jego następca, papież Franciszek.

[link widoczny dla zalogowanych]

"Benedykt XVI. Ostatnie rozmowy" - testament papieża seniora

O tym, dlaczego postanowił ustąpić z urzędu, o swoim następcy – Franciszku, przyszłości Kościoła, wielu innych nieznanych szczegółach swego życia prywatnego i publicznego można dowiedzieć się od papieża seniora Benedykta XVI z jego rozmowy z Peterem Seewaldem.

Wybitny niemiecki publicysta powiedział KAI: "Chciałbym moją książką - wywiadem przyczynić się do tego, aby wielkie dzieło naszego papieża Benedykta XVI nie popadło w zapomnienie". Wywiad-rzeka pt. "Benedykt XVI. Ostatnie rozmowy" ukazuje się 8 września jednocześnie w kilku językach. Polską wersję publikuje krakowska oficyna "Rafael".

W swoim obecnym miejscu zamieszkania w klasztorze Mater Ecclesiae w Ogrodach Watykańskich – żyjący „w świecie, ale z dala” papież senior, szczerze, często z humorem i uśmiechem, rozmawia z Seewaldem, który zwraca się do niego "Ojcze Benedykcie".

Książka pokazuje Benedykta XVI, którego zajmowały przede wszystkim dwa tematy: prawda i miłość, przy czym dla niego nie ma miłości bez prawdy i prawdy bez miłości. Miłość to centralne słowo teologicznej myśli jego duchowego mistrza, św. Augustyna, który nie bez przyczyny jest nazywany „geniuszem serca”. "Być kochanym i oddawać innym miłość uznawałem zawsze za podstawowe dla życia - żeby można było zaakceptować siebie i innych. Wreszcie stawało się dla mnie coraz oczywistsze, że sam Bóg to nie tylko, powiedzmy, władca i daleka potęga, lecz miłość, i mnie miłuje - stąd życie zostaje ukierunkowane przez Niego, przez tę siłę, która zwie się Miłość" - wyznaje Benedykt XVI.

W wywiadzie Benedykta XVI niezwykle ważnym elementem, do którego często powraca, jest jego apel, aby Kościół „odciął się od zeświecczenia” (Entweltlichung). Zdaniem papieża nie ma nic bardziej obcego od budowania przez Kościół swojego własnego, małego, odrębnego światka. „Entweltlichung” nie oznacza odcięcia się od ludzi, lecz odejście od władzy, mamony, kumplostwa, fałszywych pozorów, oszustwa i samooszukiwania. Nie oznacza to jednak odwrotu od społecznego i politycznego zaangażowania Kościoła czy odejścia od chrześcijańskiej cnoty caritas. Chodzi o to, aby pozostawał on znakiem sprzeciwu, pokazywał, że chrześcijaństwo jest związane z postawą, która daleko wykracza poza to, co światowe i poza światopogląd materialistyczny. Zdaniem papieża seniora Kościołowi jest potrzebna wewnętrzna odnowa, nie w sensie restauracji lecz chrześcijańskiego renesansu, odkrycia na nowo piękna, wolności i radości, płynących z wiary.

Papież wspomina o „niedowierzaniu”, jakiego doświadczył na konklawe w 2005, gdy zrozumiał, że to jego wybrano. I dodaje, że postanowił przyjąć imię nie Jan Paweł III, ale Benedykt XVI, łącząc swój pontyfikat z Benedyktem XV, który określił I wojnę światową jako „niepotrzebną rzeź”.

Joseph Ratzinger odrzuca w książce pogląd lub zarzut, jakoby był papieżem zbyt akademickim, skupionym na nauce i pisaniu. Nie zgadza się również z tymi, którzy uważają go za odnowiciela w dziedzinie liturgii.

Wspomina, że próbował zreformować Instytut Dzieł Religijnych (IOR), czyli Bank Watykański i przypomniał wydane przez siebie przepisy wymierzone w pranie brudnych pieniędzy.

Opowiada o walce z pedofilią i o trudnościach, na jakie napotykał jako papież, gdy występował przeciw „brudom w Kościele”. Przyznaje, że wiedział o istnieniu „lobby gejowskiego” w Watykanie, złożonego z 4-5 osób i stwierdza, że zdołał uwolnić się od tej grupy władzy.

Zaznacza też, że brakowało mu stanowczości w rządzeniu. „Papa emeritus” dokonuje też samokrytyki odnosząc się do kontrowersyjnej oceny jego pontyfikatu. Przyznał, że musiał zrozumieć, iż ogromne zadanie reformy papiestwa, a zwłaszcza Watykanu, dalece przerasta jego siły.

Benedykt otwarcie mówi także o innych kontrowersyjnych sprawach takich jak afera Vatileaks - przecieków poufnych informacji z apartamentu papieskiego oraz aferze Williamsona związanej z biskupem Bractwa św. Piusa XII, negacjoniście Holokaustu.

Papież-senior mówi też o wewnętrznych wątpliwościach, co do wpływu planowanej decyzji o ustąpieniu z urzędu na przyszłość papiestwa. Jeszcze raz zaprzecza, jakoby wywierano nań jakieś naciski w tej sprawie. Wspomina, jak śledził w Castel Gandolfo transmisje telewizyjne w czasie konklawe, jak wpatrywał się w dymy znad Kaplicy Sykstyńskiej oraz jak zaskoczył go wybór akurat tego kardynała, gdyż on myślał o innych. Ale niespodzianką była też „radość”, gdy zobaczył, jak nowy papież modli się i komunikuje z tłumami. W rozmowie z Seewaldem dzieli się swymi spostrzeżeniami na temat Franciszka jako człowieka i papieża, mówiąc przy tym otwarcie o tym, co go łączy i co różni z obecnym papieżem.

Książka to w dużej mierze także autobiografia Josepha Ratzingera, który opowiada o swoim dzieciństwie w Niemczech pod panowaniem Hitlera i wspomina, że pod presją musiał wstąpić w szeregi Hitlerjugend. Mówi też o odkryciu powołania kapłańskiego i o uwięzieniu w obozie amerykańskim koło Ulm pod koniec II wojny światowej. Papież-senior bez ogródek odnosi się do swych osiągnięć i rozczarowań, gdy chodzi o karierę uniwersytecką i o swych publikacjach.

Wywiad ukazuje mało znane fragmenty życia papieża Ratzingera m. in. o genialnym studencie, który w wieku 23 lat studiował św. Augustyna, młodym profesorze, który podczas urlopu w swojej ojczyźnie sprawował Msze św. w więzieniu. Niekonwencjonalnym myślicielu, który przyjaźnił się z akademickimi outsiderami czy Hansem Ursem von Balthasarem, wielbicielem mistyki.

W wywiadzie bardzo wiele dowiemy się o zaangażowaniu ks. prof. Ratzingera w czasie II Soboru Watykańskiego. Wkład młodego teologa jako doradcy kard. Josepha Fringsa był daleko większy niż przypuszczano. To on opracowywał w niemieckim kolegium „Santa Maria dell’Anima” na Piazza Navona strategie i teksty. Bez wątpienia miał poważny udział w pracach nad takimi soborowymi dokumentami jak „Lumen gentium” czy „Dei Verbum”. Ponadto o wiele wcześniej niż inni rozpoznał, że niektóre soborowe interpretacje nie przyniosą żadnych dobrych owoców.

Z książki dowiemy się także, że Ratzinger opierał się zawsze wszelkim funkcjom, które nie wiązały się z jego naukową działalnością. Opierał się przed nominacją biskupią, przed powołaniem do Rzymu, przed powołaniem na stolicę Piotrową. Wszystkie te funkcje były przeciwne jego woli i nie odpowiadały mu, choć poprzez nie widać również jego życiowy los: pokorne poddanie się woli Bożej.

Benedykt XVI mówi też o silnej więzi, jaka łączyła go z Janem Pawłem II, którego często prosił o zwolnienie z obowiązków, ale papież Polak zawsze odmawiał, gdyż chciał go mieć przy sobie do końca. W książce znalazły się również rozważania na temat śmierci oraz wyznanie, że czuje się on słaby w jej obliczu i jak się do niej przygotowuje.

Rozmowy zostały przeprowadzone przed i po ustąpieniu papieża Benedykta XVI jako tło pracy nad jego biografią. Papież senior autoryzował tekst i wyraził zgodę na jego publikację.

Zdaniem niemieckiego wydawnictwa Droemer, które koordynowało wydanie książki w różnych językach po raz pierwszy w dwutysiącletnich dziejach Kościoła mamy „papieża, który podsumowuje własny pontyfikat”. Również ze względu na sam tytuł książka jest swego rodzaju testamentem Benedykta XVI, który w ciągu 3,5 roku od swego ustąpienia wypowiadał się niewiele i nigdy tak otwarcie.

Współautor "Benedykta XVI. Ostatnich rozmów", Peter Seelwald (ur. 1954), obecnie niezależny dziennikarz, był redaktorem i publicystą w niemieckich tygodnikach „Der Spiegel”, „Stern” oraz w magazynie dziennika „Süddeutsche Zeitung”. Jest autorem kilku książek z i o kard. Josephie Ratzingerze m.in. wywiadu-rzeki „Sól ziemi” - na temat chrześcijaństwa i Kościoła katolickiego u progu XXI wieku oraz „Bóg i świat”. W 2009 r. opublikował książkę pt. "Jezus Chrystus. Biografia" a w 2011 r. ukazał się jego wywiad z Benedyktem XVI pt. „Światłość świata”, które stały się światowymi bestsellerami. W Polsce książki Seewalda wydały oficyny "Rafael" i „Znak”.

[link widoczny dla zalogowanych]

Nikt mnie nie szantażował

Peter Seewald

Publikujemy fragmenty książki-wywiadu Ostatnie rozmowy z papieżem seniorem Benedyktem XVI. Rozmowę przeprowadził Peter Seewald, autor kilku wcześniejszych bestsellerowych wywiadów z Josephem Ratzingerem. W Polsce książka ukazała się właśnie nakładem Domu Wydawniczego „Rafael”.

Rozdział: CICHE DNI W MATER ECCLESIAE

Ojcze Benedykcie, jako papieżowi wiwatowały Ojcu niezliczone tłumy, żyło się w pałacu, przyjmowało wielkich tego świata. Nie brakuje teraz czegoś?
– W żadnym wypadku! Wręcz przeciwnie, jestem wdzięczny Bogu za to, że nie ciąży na mnie odpowiedzialność, której nie mogłem już udźwignąć; że jestem wolny, że codziennie mogę kroczyć pokornie wraz z Nim własną drogą, żyć pośród przyjaciół i być przez nich odwiedzanym.

Nagle pozbawiony władzy, nieomal zamknięty za murami Watykanu – jak to możliwe?
– Tej „władzy” nigdy nie pojmowałem w tym sensie, że dysponuję jakąś siłą, lecz jako odpowiedzialność, coś ciężkiego i przytłaczającego, coś, co nakazuje każdego dnia pytać, czy sprostałem. Również, jeśli chodzi o aplauz mas, wiedziałem zawsze, że ludziom chodzi nie o tego nędznego człowieczka, którym jestem, tylko o Tego, którego zastępuję. Stąd nietrudno przyszło mi zrezygnować.

Bardzo wcześnie zostało wyraźnie zaznaczone, że pontyfikat może okazać się krótki ze względu na wiek i stan zdrowia.
– Owszem, wiedziałem, że siły mi na to nie pozwolą.

Osiem lat to dłużej niż w przypadku wielu poprzedników. Chciałem zapytać, czy powyższe nastawienie nie miało wpływu na program pontyfikatu?
– To oczywiste. Nie mogłem się zająć zagadnieniami długoterminowymi. Na coś takiego można się zdecydować, mając rezerwę czasową. Miałem świadomość, że moja misja jest innego rodzaju; że przede wszystkim muszę próbować pokazać, co wiara w Boga oznacza w dzisiejszym świecie, podkreślić jej centralność i dać ludziom odwagę, odwagę do konkretnego życia nią. Wiara i rozum to sprawy, które rozpoznałem jako moje powołanie. W ich wypadku nieistotna jest długość trwania pontyfikatu.

Nadszedł taki moment, kiedy padła prośba do Boga: „Zabierz mnie. Nie mogę dłużej, nie chcę już”?
– Nie, tak nie. To znaczy owszem, prosiłem Boga – zwłaszcza gdy pomyślę o sprawie Williamsona – by mnie uwolnił i pomógł mi. Ale z drugiej strony wiedziałem, że skoro postawił mnie na tym miejscu, to nie zostawi mnie samego.

Nigdy nie pojawiła się myśl odrzucenia całego balastu, bycia wciąż do dyspozycji, niekończących się zobowiązań, wszelkich banalności sprawowanego urzędu, który przytłacza, po to, by być po prostu człowiekiem?
– Owszem, tak było, naturalnie. Jako kardynał prefekt często wspominałem o tym papieżowi. Ale on odpowiadał: „Nie, należy pracować dalej!”.

Czy wobec tego nie pojawiła się wątpliwość: powinienem w ogóle przyjąć wybór?
– To faktycznie stanowiło dla mnie poważny dylemat. Jednak wielkie wrażenie wywarło na mnie, gdy na prekonklawe wielu kardynałów, poniekąd z góry, wzywało mającego zostać wybranym, aby nawet jeśli nie czuje się na siłach, wziął krzyż na siebie, przyjął votum dwóch trzecich głosujących elektorów i dostrzegł w tym znak dla siebie, bo to jego wewnętrzny obowiązek. Przedstawiono to stanowisko z taką powagą i doniosłością, że stwierdziłem, iż skoro większość kardynałów składa taką deklarację, to jest ona głosem Pana, a więc muszę ją przyjąć.

Nigdy nie pojawiła się wątpliwość, czy dokonano właściwego wyboru?
– Nie. Kardynałowie wybrali, więc wykonuje się zlecone zadanie. Nieważne jest, jak to ocenią dziennikarze, tylko jak to oceni sam Bóg.

Wielkim pragnieniem Ojca stało się życie poświęcone medytacji i modlitwie. Czy stało się to teraz możliwe?
– Niezupełnie. Dzieje się tak z jednej strony ze względu na siły psychiczne, ponieważ nie czuję się na tyle silny, żeby stale poświęcać się sprawom Bożym i duchowym, a także ze względu na sprawy zewnętrzne, gdyż ciągle zjawiają się goście. Zachowanie komunikacji z ludźmi, którzy dziś kierują Kościołem albo odgrywają istotną rolę w moim życiu, poniekąd zakotwiczenie w sprawach ludzkich, uznaję za dobre. Z drugiej strony, ubytek sił fizycznych nie pozwala mi, że tak powiem, na ciągłe przebywanie na wyżynach. Tym samym pozostaje to niespełnionym życzeniem. Ale prawdą jest, że dysponuję za to znaczną wolnością ducha i to jest wiele warte.

(…)

Ulubiona modlitwa?
– Jest kilka. Świętego Ignacego: „Zabierz, Panie, i przyjmij całą wolność moją...”. Potem św. Franciszka Ksawerego: „Nie dla nagrody kocham Cię, mój Panie! Lecz tak, jak Ty mnie ukochałeś, Boże, chce Ciebie serce kochać, ile może!”, Mikołaja z Flüe: „Przyjmij mnie, jakim jestem...”. Szczególną sympatią darzę – i chętnie widziałbym ją w Gotteslob [wspólny śpiewnik i modlitewnik katolickich diecezji w Niemczech, Austrii i Tyrolu Południowym – red.], ale zapomniałem ją zaproponować – Modlitwę powszechną Piotra Kanizjusza z XVI w. Wciąż pozostaje aktualna i piękna.

(…)

Centralny punkt refleksji Ojca stanowiło osobiste spotkanie z Chrystusem. Jak to teraz wygląda? Jak bardzo udało się zbliżyć do Jezusa?
– [Głęboki oddech] Tak, naturalnie bywa różnie w zależności od sytuacji, ale w liturgii, modlitwie, w rozmyślaniu nad niedzielną homilią widzę Go przed sobą. Oczywiście wciąż jest tajemnicą. Wiele słów z Ewangelii, w ich monumentalności i sile, odbieram obecnie jako znacznie trudniejsze niż wcześniej. Przy tym przypomniał mi się pewien epizod z czasów, gdy pracowałem jako wikary. Któregoś dnia w sąsiedniej, ewangelickiej parafii gościł Romano Guardini i zwracając się do pastora, powiedział: „Na starość nie będzie łatwiej, tylko trudniej”. To bardzo poruszyło i wstrząsnęło moim ówczesnym proboszczem. Kryje się w tym wiele prawdy. Z jednej strony jest się wprawionym i zaprawionym, życie ma już swój kształt, podjęło się zasadnicze decyzje. Z drugiej strony, odczuwa się o wiele silniej ciężar pytań, a obecnie również presję bezbożności, nacisk nieobecności wiary sięgający aż do struktur Kościoła, a potem także i wielkość słów Jezusa Chrystusa wymykających się interpretacji bardziej niż kiedykolwiek wcześniej.

Czy wiąże się to z utratą bliskości Boga czy ze zwątpieniem?
– To nie zwątpienie, ale poczucie bycia daleko od wielkości tajemnicy. Oczywiście ciągle otwierają się też nowe horyzonty, co uważam za wzruszające i pocieszające, ale i tak dochodzi się do wniosku, że głębia wypowiedzianych słów nigdy nie zostanie wysondowana, a niektóre słowa gniewu, odrzucenia, groźby sądu stają się niepokojące, imponujące i bardziej aktualne niż wcześniej.

Można sobie wyobrazić, że papież, namiestnik Chrystusa na ziemi, ma szczególnie bliską, intymną relację z Panem.
– Tak, tak powinno być i żywię przekonanie, że nie jest On daleko. Wewnętrznie zawsze mogę z Nim rozmawiać. Ale mimo wszystko jestem tylko nędznym małym człowiekiem, któremu nie zawsze udaje się sięgnąć ku Niemu.

Doświadczał Ojciec „ciemnych nocy”, o których wspomina wielu świętych?
– Nie są takie wstrząsające. Pewnie nie jestem na tyle święty, żeby popaść w tak mroczną otchłań. Ale gdy wokoło rozgrywają się ludzkie dramaty, gdy pyta się, jak Bóg może na to pozwolić, zaczynają się pojawiać wątpliwości. Trzeba wtedy mocno trzymać się wiary. On wie lepiej.

Zdarzyły się w ogóle „ciemne noce”?
– Powiedzmy, tych najciemniejszych nie było, ale trudność, jak to właściwie jest z Bogiem, pytanie o istnienie zła i tak dalej, jak to pogodzić z Jego wszechmocą i dobrem, pojawia się, owszem, od czasu do czasu.

Jak poradzić sobie z takimi trudnościami w wierze?
– W pierwszym rzędzie nie odrzucając podstawowej pewności wiary; przekonania, że poniekąd jest się w niej zakotwiczonym; przeświadczenia, że jeśli czegoś się nie rozumie, to nie dlatego, że jest błędne, tylko że jest się zbyt małym. W wypadku niektórych spraw było tak, że stopniowo w nie wrastałem. To zawsze pozostaje darem, gdy nagle dostrzeże się coś, czego się przedtem nie widziało. Czuje się, że trzeba pokory, a gdy słowa Pisma nie przemawiają, cierpliwości, aż Pan je otworzy.

I otwiera je?
– Nie zawsze. Ale momenty otwarcia pokazują mi, że są w sobie wielkie.

Czy Papa Emeritus boi się śmierci, a przynajmniej umierania?
– W pewnej mierze tak. Po pierwsze, chodzi o obawę, że będzie się ciężarem dla ludzi, spowodowanym dłuższym czasem upośledzenia. To uważam za bardzo zasmucające. Mój ojciec też zawsze się tego obawiał, ale zostało mu to oszczędzone. Z drugiej strony, przy całej ufności, jaką żywię, że dobry Bóg mnie nie odrzuci, im bliżej jestem Jego oblicza, tym bardziej zdaję sobie sprawę, jak wiele popełniłem błędów. Tym samym przygniata mnie ciężar winy, chociaż nie tracę fundamentalnej nadziei.

Coś bliżej, jeśli można, na ten temat?
– No cóż, że nie zawsze potraktowało się człowieka odpowiednio, nie zawsze sprawiedliwie. Jest tyle drobiazgów, szczegółów, niezbyt znaczących spraw, dzięki Bogu, ale właśnie o nich trzeba powiedzieć, że można było i należało lepiej je wykonać. Nie stanęło się na wysokości zadania.

Pierwsze słowa przed obliczem Wszechmogącego?
– Poproszę, żeby okazał wyrozumienie dla mojej mizerności.

(…)

Rozdział: ABDYKACJA

Przejdźmy do decyzji, która już sama w sobie czyni zakończony pontyfikat wydarzeniem historycznym. Swoją decyzją po raz pierwszy w historii Kościoła faktycznie sprawujący władzę pontifex ustąpił z urzędu. Tym rewolucyjnym aktem nikt bardziej nie przemienił papiestwa w nowożytności. Stało się ono nowocześniejsze, w pewnym sensie także bardziej ludzkie, bliższe Piotrowych korzeni. W 2010 r. w książce Światłość świata padło stwierdzenie: „Jeśli papież fizycznie lub psychicznie nie jest w stanie sprawować powierzonej mu władzy, ma prawo, a niekiedy nawet obowiązek zrezygnować ze stanowiska”. Czy mimo to trzeba było przejść wewnętrzną walkę, aby zdecydować się na taki krok?
– [Głęboki oddech] To oczywiście nie jest takie proste. Ponieważ od tysiąca lat żaden papież nie zrezygnował, a również w pierwszym tysiącleciu krok ten należał do wyjątków, nie jest to decyzja, która łatwo przychodzi. Wielokrotnie trzeba się z nią zmierzyć. Z drugiej strony ewidentność tej decyzji stawała się tak oczywista, że nie można mówić o jakichś wyjątkowych wewnętrznych zmaganiach. Świadomość odpowiedzialności i ciężaru wymagająca gruntownego zbadania i rozpatrzenia przed Bogiem i sobą samym była, owszem, ale nie w tym sensie, że przechodziłbym jakieś tortury.

Czy należało się liczyć z tym, że podjęcie tej decyzji wywoła rozczarowanie, a nawet konsternację?
– Nawet silniejsze, niż myślałem. Właśnie przyjaciele, osoby, które poniekąd wspierały się na moim przesłaniu, dla których było ono ważne i wiodące, przez chwilę poczuli się zagubieni i opuszczeni.

Szok został przez Ojca wkalkulowany?
– Tak, zakładałem go, owszem.

To musiało kosztować niewiarygodnie wiele siły.
– W takich sprawach można liczyć na pomoc. Było jasne, że muszę podjąć ten krok, i to była najwłaściwsza chwila. Ludzie też się z tym pogodzili. Wielu jest wdzięcznych, że kolejny papież wyszedł ku nim w nowym stylu. Inni pewnie trochę się smucili, ale po pewnym czasie znajdowali słowa podziękowania. Wiedzieli, że moja godzina minęła i to, co mogłem dać, dałem.

Kiedy ostatecznie zapadła decyzja?
– Podczas wakacji w 2012 r.

W sierpniu?
Mniej więcej tak.

Przeżył Ojciec jakąś depresję?
– Depresji może nie, ale nie czułem się dobrze. Stwierdziłem, że podróż do Meksyku i na Kubę kosztowała mnie sporo wysiłku. Także orzeczenie lekarza brzmiało: nie wolno mi już wybierać się za Atlantyk. Zgodnie z harmonogramem Światowe Dni Młodzieży wypadały w Rio de Janiero dopiero w 2014 r., ale ze względu na mistrzostwa świata w piłce nożnej przełożono je o rok wcześniej. Stało się dla mnie oczywiste, że muszę się wycofać w takim terminie, żeby następca miał czas na przygotowanie. Tak więc po wizycie za Wielką Wodą stopniowo „dojrzewałem”. W przeciwnym wypadku próbowałbym przetrwać do 2014 roku, a tak doszło do mnie, że nie dam już rady.

Jak unieść ciężar postanowienia o takiej doniosłości, nie rozmawiając o tym z nikim?
– Z Bogiem można wyczerpująco porozmawiać.

Brat został wtajemniczony?
– Nie od razu, ale tak.

Do momentu ogłoszenia wiedziały o wszystkim tylko cztery osoby. Z jakiegoś szczególnego powodu?
– Tak, ponieważ w chwili, w której dowiaduje się społeczność, kończy się misja, gdyż upada autorytet. Chodziło o to, żebym do końca pozostał na urzędzie i w pełni sprawował władzę.

Nie zachodziła obawa, że ktoś będzie próbował odwieść Ojca od poczynienia tego kroku?
Nie [swobodny śmiech]. Choć, owszem, zdarzyło się, ale nie żebym się czegoś obawiał, ponieważ wiedziałem, że muszę to zrobić, a wtedy nikt już mi tego nie wyperswaduje.

(…)

Jakie wspomnienia wiążą się z tym dniem? Pewnie należy przypuszczać, że poprzedzająca noc minęła bezsennie.
– Nie aż tak. Dla opinii publicznej, jak się okazało, był to oczywiście nowy i niezwykły krok. Ja zmagałem się z nim wewnętrznie od dłuższego czasu, więc najgorsze miałem za sobą. Tym samym nie przeżywałem szczególnie intensywnych niepokojów.

Rano wszystko przebiegało jak zwykle? Ten sam porządek dnia?
– Bez zmian, tak.

Te same modlitwy...
– Te same, oczywiście kilka szczególnie intensywnych na tę godzinę.

Wcześniejsze wstanie, późniejsze śniadanie?
– Nic z tych rzeczy.

Siedemdziesięciu kardynałów zasiadało półkolem w ogromnej komnacie noszącej piękne miano Sala del Concistoro. Odbywał się konsystorz związany z zapowiedzią trzech kanonizacji. Nikt się nie spodziewał tego, co jeszcze miało nastąpić.
– Mieliśmy omówić terminy kilku kanonizacji, to prawda.

Wszystko zaczęło się od przemówienia po łacinie: „Najdrożsi Bracia, zwołałem was na ten konsystorz nie tylko z powodu trzech kanonizacji, ale także, by zakomunikować wam decyzję o wielkim znaczeniu dla życia Kościoła”, co słuchaczy nieco zirytowało. Po jego wygłoszeniu niektórych twarze sprawiały wrażenie wykutych w kamieniu, innych wyrażały niedowierzanie, bezradność, szok. Dopiero gdy głos zabrał kardynał dziekan Angelo Sodano, dotarło do wszystkich, co się właściwie stało. Ktoś zasypywał potem Ojca prośbami czy pytaniami?
– [Śmiech] Nie, nie byłoby to możliwe. Po konsystorzu papież uroczyście opuszcza salę, więc nikt go nie napada. W takich okolicznościach jest suwerenny.

Jakie myśli dominowały u Ojca w tym dniu, który przeszedł do historii?
– Naturalnie pytanie, co powiedzą ludzie, jak mnie ocenią. W moim najbliższym otoczeniu zapanował smutek. W ciągu dnia polecałem się intensywniej opiece Pana, ale nie było to nic szczególnego.

W tekście oświadczenia jako powód abdykacji został podany ubytek sił. Czy to wystarczające uzasadnienie dla rezygnacji z katedry Piotrowej?
– Oczywiście można poczynić zarzut, że to funkcjonalistyczne nieporozumienie. Sukcesja Piotrowa nie jest związana z funkcją, tylko dotyczy bycia. Stąd funkcja to nie jedyne kryterium. Innymi słowy: papież musi podejmować konkretne inicjatywy, orientować się w całości sytuacji, wiedzieć, jakie wybory mają pierwszeństwo i tak dalej, począwszy od audiencji dla głów państw, wizyt biskupów, z którymi trzeba podjąć szczere i otwarte rozmowy, aż do orzeczeń i rozporządzeń, które należy załatwiać codziennie. Nawet jeżeli się uzna, że z tego czy tamtego można zrezygnować, to i tak pozostaje wiele spraw, które są istotne. Jeśli nie da się właściwie wypełniać zleconej misji, staje się jasne, że nie dysponuje się zdolnością, więc należy – dla mnie to oczywiste, ktoś inny ma pewnie odmienne zdanie – zwolnić miejsce.

(…)

Odegrało w tym jakąś rolę zawiedzenie się na najbliższych współpracownikach, brak wsparcia?
– Także nie. Afera związana z Paolo Gabrielem to w sumie nieszczęśliwa sprawa. Po pierwsze, to nie moja wina – sprawdziły go kompetentne służby i poleciły na to stanowisko; po drugie – trzeba się liczyć z podobnymi wpadkami. Ale nie wydaje mi się, że popełniłem jakiś błąd.

Pomimo to media włoskie oddawały się spekulacjom, że prawdziwego powodu abdykacji należy upatrywać w aferze Vatileaks, za którą kryje się nie tylko sprawa Paolo Gabrielego, lecz również problemy finansowe i intrygi w kurii. W efekcie, liczące 300 stron sprawozdanie z przeprowadzonego dochodzenia okazało się tak szokujące, że nie było innego wyjścia, jak zrobienie miejsca dla następcy.
– To nieprawda. Wręcz przeciwnie, wszystko zostało wyjaśnione. Powiedziałem swego czasu, chyba nawet Panu, że nie wolno ustępować, pozostawiając niezałatwione sprawy, tylko trzeba doprowadzić je do końca. Mogłem odejść, ponieważ sytuacja się unormowała. Unik pod presją czy też ucieczka w obawie, że się nie podoła wyzwaniu – nic takiego nie miało miejsca.

Niektóre gazety wspominały nawet o szantażu i spisku.
– Zupełny nonsens. Powiedziałbym właściwie, że to żałosne, kiedy ktoś, bez względu na motywację, wmawia sobie konieczność wywołania skandalu dla oczyszczenia Kościoła. Nikt mnie nie szantażował. Nie dopuściłbym nawet do tego. Gdyby ktoś próbował, nie doszłoby do abdykacji, ponieważ właśnie wtedy należy zachować pełną swobodę podejmowania decyzji. Nie byłem także wówczas rozczarowany czy rozgoryczony. Przeciwnie, dzięki Bogu, panował nastrój spokoju i przełomu, atmosfera, w której bez obaw można przekazać ster następcy.

(…)

Nie żal powziętego kroku?
– Nie! Absolutnie nie! Każdego dnia coraz silniej utwierdzam się w przekonaniu, że podjąłem słuszną decyzję.

Czyli nie padnie któregoś dnia stwierdzenie, że...
– W żadnym wypadku. Dostatecznie długo rozmyślałem i rozmówiłem się z Panem.

Czy pojawił się jakiś nieprzemyślany aspekt, który uwidocznił się dopiero później?
– Nie.

Czyli wkalkulowane zostało także i to, że w przyszłości mogą się pojawić uzasadnione żądania dymisji wobec papieża?
– Przed tego rodzaju żądaniami nie wolno się uginać. Stąd też podkreśliłem w moim oświadczeniu, że zachowałem pełną wolność decyzji. Nie wolno odchodzić, jeśli ma to być ucieczka. Można odejść, gdy nikt tego nie żąda. W moim wypadku nikt się tego nie domagał. Nikt. Wszyscy zostali całkowicie zaskoczeni.

To, że odejście Ojca przyczyni się do przełomu w kierunku innego kontynentu, chyba okazało się niespodzianką.
– W Kościele świętym trzeba się liczyć ze wszystkim.

[link widoczny dla zalogowanych]